واشنگتن که از سال 2001میلادی به بهانه حمایت و پشتیبانی از جنگ با تروریسم در افغانستان توانسته بود مقامات بیشکک را راضی کند تا اجازه فعالیت در این پایگاه را به آمریکایی‌ها بدهند در تحولات هفته‌های اخیر با شمارش معکوس برای خروج از این پایگاه راهبردی روبه‌رو شده است. مجلس 97نفره قرقیزستان بالاخره با 78 رای مثبت در مقابل تنها یک رای منفی و 2 رای ممتنع به لایحه مورد حمایت دولت، مبنی بر بسته‌شدن پایگاه هوایی جانسی ماناس رای قاطع داد.
با رای مجلس قرقیزستان، مستاجران آمریکایی پایگاه هوایی ماناس در این کشور، 180 روز فرصت دارند تا این پایگاه را تخلیه کنند.
در مقطعی که آمریکا به‌منظور انتقال 30هزار نظامی خود از عراق به افغانستان در سال‌جاری میلادی و نیز به دلیل ناامنی در مسیر انتقال تدارکات نظامی از مسیر بندر کر اچی به پیشاور و از آنجا به گذرگاه خیبر به جلال‌آباد و کابل افغانستان به مسیر هوایی قفقاز آسیای مرکزی به افغانستان و پایگاه‌های ترانزیتی در این مناطق به‌شدت نیاز دارد، ازدستدادن این پایگاه برای پنتاگون غیرقابل چشم‌پوشی است. این در حالی است که استفاده هواپیماهای آمریکایی از آسمان خزر نیز به موافقت هر 5کشور ساحلی این دریا به‌ویژه جمهوری اسلامی ایران بستگی دارد.
اگرچه برخی مقامات ناتو نظیر جیمز اپاتورای، سخنگوی این سازمان در اظهارات 19 فوریه خود سعی کرده‌اند ازدستدادن پایگاه جانسی ماناس را کم‌اهمیت جلوه دهند اما اعتراف خود وی مبنی بر اینکه تصمیم بیشکک برای اعضای ناتو ناراحت‌کننده و تصمیمی تأسف‌آور است واقعیتی است که حتی اپاتورای نیز نمی‌تواند از آن چشم‌پوشی کند. پایگاه هوایی جانسی ماناس فقط مورد استفاده هواپیماهای نظامی آمریکا نیست بلکه دیگر کشورهای عضو ناتو مانند فرانسه و اسپانیا نیز از این پایگاه بسیار مهم نظامی برای حمل غذا و تجهیزات به افغانستان استفاده می‌کنند. هم‌اکنون 70 هزار نیروی نظامی خارجی در افغانستان مستقر هستند که دوسوم آنان تحت فرماندهی ناتو در این کشور فعالیت می‌کنند.
مقامات قرقیزستان پیش از این، بارها از تصمیم خود برای تعطیلی این پایگاه خبر داده بودند؛ به‌ویژه اینکه سران شانگهای در نشست سال2006 بر لزوم تعطیلی پایگاه‌های آمریکایی در آسیای مرکزی تاکید کردند. با وجود این، مقامات بیشکک با امتیازات مالی که در زمینه افزایش چشمگیر اجاره‌بها گرفتند از تعطیلی پایگاه جانسی ماناس خودداری کرد.
پایگاه آمریکایی جانسی در فرودگاه ماناس در 30کیلومتری شرق بیشکک، پایتخت قرقیزستان واقع است و به فاصله چند کیلومتری پایگاه نظامی روس‌ها قرار دارد. در این پایگاه 1200 نظامی آمریکایی و 9 هواپیمای باری و تامین‌کننده سوخت برای تجهیزات نظامی مستقر هستند. پایگاه هوایی جانسی ماناس به‌عنوان یک معبر ترانزیت برای نقل و انتقال ماهانه 15 هزار نیرو و 500 تن کالا و محموله به داخل و خارج افغانستان عمل می‌کند. همچنین از این پایگاه به‌عنوان پایانه‌ای برای سوخت‌گیری مجدد هواپیماهای نظامی استفاده می‌شود.
بیشکک برای بستن این پایگاه نخست از سوی افکار عمومی داخلی به‌ویژه مخالفت‌هایی که بعد از قتل یک شهروند قرقیزی به‌دست یک نظامی آمریکایی در سال 2006میلادی و محاکمه‌نشدن وی به سبب کاپیتولاسیون یا مصونیت قضائی نظامیان آمریکای در قرقیزستان روی داد و نیز کشف مقادیری مهمات در خانه یکی از دیپلمات‌های آمریکایی در بیشکک در سال 2008 تحت فشار بود. نارضایتی قرقیزها به حدی است که رکوبا نیچ بیک اپاس، رئیس حزب میهنی قرقیزستان تاکید کرد آمریکایی‌ها در 8سال حضورشان در قرقیزستان، هیچ سودی برای مردم ما و منطقه نداشته‌اند.
از بعد خارجی نیز سازمان شانگهای و روسیه تعطیلی پایگاه جانسی ماناس را به‌عنوان نماد حضور نظامی آمریکا در آسیای مرکزی خواستارند.
با توجه به فشار محافل قرقیزی برای تعطیلی پایگاه ماناس و فعال‌بودن چند نهاد مدنی در این زمینه، آمریکا به‌شدت در پی پایگاه‌های جایگزین است. این نیاز تا بدان حد برای مقامات کاخ سفید اهمیت دارد که فرمانده نظامیان آمریکایی در خاورمیانه و آسیای مرکزی ماه گذشته در اقدامی شتابزده و با اشاره واشنگتن، به منطقه سفر کرد اما سفر دیوید پترائوس به قرقیزستان و تاجیکستان و در پی آن هیئت آمریکایی به بیشکک و وعده کمک‌های اقتصادی به این کشور نیز نتوانست از تعطیلی پایگاه ماناس جلوگیری کند زیرا در میان کشورهای منطقه آسیای مرکزی نوعی اجماع در مخالفت با حضور آمریکا شکل گرفته است.
از این گذشته اعطای کمک مالی روسیه در قالب بسته 2میلیارد دلاری به قرقیزستان در سفر سوم فوریه قربان بیک باقی‌اف به مسکو سبب شد بیشکک وعده‌های پترائوس را مانند قرارهای تحقق‌نیافته گذشته کاخ سفید بداند و بی‌توجه از کنار آن بگذرد.
برخی آگاهان سیاسی معتقدند بازیگران صحنه سیاسی آمریکا ابتدا فکر می‌کردند طرح بیشکک برای تعطیلی پایگاه ماناس نوعی تاکتیک با هدف بالابردن حق‌الاجاره پایگاه و کسب امتیازات جدید از آمریکا است زیرا در گذشته با چنین رفتاری، قرقیزستان توانسته بود حق‌الاجاره را از 50 به 200میلیون دلار در سال افزایش دهد. اما به‌نظر می‌رسد برای قرقیزستان که بودجه سالانه آن از مرز 5/4 میلیارد دلار در سال تجاوز نمی‌کند بسته اقتصادی2میلیارد دلاری روسیه به قرقیزستان بیش از مبلغ اجاره ماناس اهمیت داشته باشد.
این در حالی است که آمریکا تلاش دارد نوعی رقابت را در میان کشورهای منطقه برای کسب پایگاه در آسیای مرکزی به راه بیندازد. واشنگتن سعی می‌کند با بزرگ‌نمایی دستاوردهای اقتصادی و مالی واگذاری پایگاه، حضور خود را برای افکار عمومی کشورهای منطقه توجیه کند؛ توجیهی که در درازمدت نمی‌تواند ادامه پیدا کند. طرح ایجاد پایگاه در مرو ترکمنستان، آلماتی قزاقستان و خان‌آباد ازبکستان با همین هدف صورت می‌گیرد اما مستاجران کاخ سفید از این موضوع غافل هستند که پیش‌تر نیز تلاش کردند پایگاهی را در منطقه مرو ترکمنستان ایجاد کنند که طرف ترکمنی با آن مخالفت کرد.
رسانه‌های غربی و قزاقستان سعی می‌کنند اعطای پایگاه هوایی ترانزیتی که مجلس سنای قزاقستان موافقت کرده بود فقط به‌منظور سوخت‌رسانی و پشتیبانی از نیروهای پنتاگون مستقر در افغانستان در اختیار آمریکا قرار گیرد را از حیث درآمد سالانه
40 میلیون دلاری و تاثیرگذاری در تحولات آتی منطقه پررنگ نشان دهند.
اما این تفاهمنامه سندی ناچیز و کم اهمیت است زیرا براساس مصوبه سازمان شانگهای که قزاقستان نیز عضو آن است کشورهای عضو نه‌تنها حق ندارند پایگاهی را در آسیای مرکزی در اختیار آمریکا بگذارند بلکه تاکید بر خروج نظامیان آمریکایی از این منطقه نیز در دستور کار اعضا قرار دارد و این مسئله از نگاه تیزبین و موضع‌گیری شدید چین و روسیه- 2عضو اصلی شانگهای- دور نمی‌ماند.
تجربه حضور نظامی آمریکا در منطقه به‌ویژه در پایگاه کارشی خان‌آباد ازبکستان و تعطیلی این پایگاه در سال2006 نیز نشان داد که تبعات این اقدام آن‌قدر زیاد است که توجیه اقتصادی ندارد.
به اعتقاد کارشناسان سیاسی منطقه، تصمیم اخیر ناتو در نپذیرفتن تفلیس به منزله تیر خلاص به ساکاشویلی بود و رد عضویت گرجستان و اوکراین در ناتو بیش از آنکه ناشی از برخوردارنبودن این کشورها از استانداردهای لازم و اولیه برای عضویت باشد به فشار هدفمند کرملین در جلوگیری از نفوذ غرب در حوزه استحفاظی مسکو ناشی می‌شود.
ناتو نیز با تصمیم خود نشان داد مسئله روسیه و نگرانی از واکنش‌های احتمالی این کشور برای اروپا از عضویت گرجستان و اوکراین در ناتو مهم‌تر است.
این در حالی است که مخالفت دولت باکو و مصوبه مجلس جمهوری آذربایجان درباره ممنوعیت اعطای پایگاه به نیروهای خارجی، مشکل آمریکا را در پشتیبانی از نیروهای فعال در عراق و افغانستان دوچندان کرده است اما متأسفانه کماکان سوخت‌گیری هواپیماهای آمریکایی در باکو صورت می‌گیرد.
به‌نظر می‌رسد جست‌وجوی آمریکا برای پیدا‌کردن مسیر جایگزین انتقال تدارکات نظامی به افغانستان و عراق و تلاش برای داشتن پایگاه در کشورهای قزاقستان، ازبکستان، ترکمنستان، جمهوری آذربایجان، گرجستان و اوکراین بهانه‌ای بیش نیست و هدف اصلی واشنگتن تقویت حضور نظامی خود در حیاط‌خلوت روسیه و افزایش فشار و مهار بر چین و ایران است.
